Jednym z podstawowych obowiązków spółki jako operatora systemu przesyłowego jest zapewnienie bezpieczeństwa funkcjonowania systemu elektroenergetycznego. Wsparciem realizacji tego celu jest wdrożenie mechanizmu mocowego, tj. rynku mocy, który powinien zagwarantować wystarczalność generacji w perspektywie średnio- i długoterminowej. Rynek mocy powinien również zapewnić moc dyspozycyjną umożliwiającą dalszy rozwój odnawialnych źródeł energii bez negatywnego wpływu na bezpieczeństwo dostaw energii elektrycznej do odbiorców końcowych.

Rynek mocy funkcjonuje w Polsce od 18 stycznia 2018 r., czyli od dnia wejścia w życie ustawy z 8 grudnia 2017 r. o rynku mocy. Pierwszym rokiem świadczenia obowiązku mocowego przez jednostki rynku mocy był rok 2021, w którym obowiązek mocowy świadczyły jednostki, które wygrały aukcję główną przeprowadzaną 18 listopada 2018 r. oraz aukcje dodatkowe na poszczególne kwartały 2021 r. przeprowadzone 18 marca 2020 roku.

Rynek mocy jest ważnym elementem transformacji sektora elektroenergetycznego. Jego funkcjonowanie może wygenerować zachęty inwestycyjne wspierające budowę nowych mocy wytwórczych, odtwarzanie mocy wycofywanych oraz modernizację istniejących jednostek. Powinien także umożliwić wdrożenie skutecznego i opartego na zasadach konkurencji mechanizmu koordynacji budowy i wycofań mocy wytwórczych oraz rozwoju usług redukcji zapotrzebowania, zapewniając przy tym minimalizację kosztów ponoszonych przez odbiorców końcowych.

Od początku 2022 r. przeprowadzono szereg procesów pozwalających na realizację umów mocowych zawartych dotychczas, a także zawarcie kolejnych.

W 2022 r. realizacja procesów w ramach rynku mocy rozpoczęła się od certyfikacji ogólnej przeprowadzonej od 3 stycznia do 11 marca. Udział w certyfikacji ogólnej jest obowiązkowy dla wszystkich istniejących jednostek fizycznych wytwórczych o mocy osiągalnej brutto nie mniejszej niż 2 MW, a spełnienie tego obowiązku jest monitorowane przez Prezesa URE. Udział jednostek fizycznych wytwórczych planowanych, jednostek fizycznych redukcji zapotrzebowania oraz jednostek redukcji zapotrzebowania planowanych jest nieobowiązkowy, ale stanowi warunek późniejszego udziału w aukcji. Jednostka, która pomyślnie przejdzie proces certyfikacji ogólnej, zostaje wpisana do rejestru.

W ramach certyfikacji ogólnej w 2022 r. wnioskodawcy złożyli 1412 wniosków o wpis do rejestru. Pomyślnie zweryfikowanych i następnie wpisanych do rejestru zostało 1379 jednostek, w tym 1144 jednostki fizyczne wytwórcze i 235 jednostek redukcji zapotrzebowania. W Tab. 1. przedstawiono podsumowanie certyfikacji ogólnej z 2022 roku.

Na poniższych wykresach przedstawiono informację o liczbie jednostek fizycznych wytwórczych wpisanych do rejestru w toku certyfikacji ogólnej 2022 w podziale na wykorzystywane podstawowe źródła energii.

W terminie 14 dni od zakończenia certyfikacji ogólnej PSE przekazały do ministra właściwego ds. energii oraz Prezesa URE szczegółowy raport podsumowujący certyfikację ogólną. Ponadto, w terminie 28 dni od zakończenia certyfikacji ogólnej PSE przygotowały propozycję parametrów aukcji głównej dla roku dostaw 2027 oraz parametrów aukcji dodatkowych na poszczególne kwartały roku dostaw 2024 i również przekazały ją do Prezesa URE oraz ministra właściwego ds. energii.

Ostateczne wartości parametrów zostały opublikowane w rozporządzeniu Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 10 sierpnia 2022 r. w sprawie parametrów aukcji głównej dla roku dostaw 2027 oraz parametrów aukcji dodatkowych dla roku dostaw 2024.

Certyfikacja do aukcji dodatkowych na poszczególne kwartały roku dostaw 2023, rozpoczęta jeszcze w 2021 r. (23 listopada 2021 r.), zakończyła się 18 lutego 2022 roku. Dostawcy mocy złożyli w procesie 103 wnioski o certyfikację, z których 60 dotyczyło istniejących jednostek rynku mocy wytwórczych, 40 niepotwierdzonych jednostek rynku mocy redukcji zapotrzebowania, a 3 – potwierdzonych jednostek rynku mocy redukcji zapotrzebowania. W wyniku weryfikacji wniosków PSE wydały 102 certyfikaty dopuszczające jednostki rynku mocy do udziału w aukcji mocy lub rynku wtórnym. Tab. 2. zawiera szczegółowe informacje o liczbie wydanych certyfikatów.

Bezpośrednio po ogłoszeniu wstępnych wyników aukcji dodatkowych na poszczególne kwartały roku dostaw 2023 PSE uruchomiły możliwość zgłaszania w rejestrze transakcji obrotu wtórnego dotyczących roku dostaw 2023 (realizacja przepisów art. 48 ust. 1 pkt 1 ustawy). Każda transakcja obrotu wtórnego musi zostać zgłoszona do PSE w celu weryfikacji pod kątem spełnienia wymagań określonych w art. 48 ust. 2 ustawy. Minimalny wolumen przenoszonego obowiązku mocowego objętego pojedynczą transakcją to 0,001 MW, a minimalny okres jego trwania to jedna godzina z zakresu 7.00-22.00 w dni robocze. Transakcja przeprowadzana w ramach obrotu wtórnego musi być zgłoszona najpóźniej na dobę przed rozpoczęciem okresu, którego dotyczy.

Równolegle do procesów certyfikacyjnych, PSE kontynuowały proces zastąpienia jednostek redukcji zapotrzebowania planowanych. Proces ten jest prowadzony we współpracy z OSD i ma na celu pozyskanie informacji o jednostkach fizycznych redukcji zapotrzebowania zastępujących jednostkę redukcji zapotrzebowania planowaną i wpisanie tych jednostek do rejestru. Dostawcy mocy mogą składać wnioski o zastąpienie nie później niż na 3 miesiące przed rozpoczęciem okresu dostaw, na który została zawarta umowa mocowa, albo na 3 miesiące przed rozpoczęciem ostatniego kwartału roku dostaw określonego w certyfikacie (w przypadku jednostek nieobjętych umową mocową). Ostatecznie w 2022 r. zastąpionych zostało 26 jednostek redukcji zapotrzebowania planowanych.

Po zakończonym procesie zastąpienia jednostek redukcji zapotrzebowania planowanych PSE przystąpiły do testów redukcji zapotrzebowania w odniesieniu do niepotwierdzonych jednostek rynku mocy redukcji zapotrzebowania. W przypadku niepotwierdzonych jednostek rynku mocy redukcji zapotrzebowania, które przed rozpoczęciem okresu dostaw określonego w umowie mocowej nie uzyskają potwierdzenia testu zdolności redukcji zapotrzebowania, dochodzi do rozwiązania umowy mocowej. Testy są przeprowadzane na wniosek dostawcy mocy składany poprzez rejestr. Za pozytywny wynik testu uznaje się dostarczenie mocy w wysokości co najmniej 80 proc. iloczynu mocy osiągalnej netto i korekcyjnego współczynnika dyspozycyjności. W 2022 r. pozytywny wynik uzyskało 25 jednostek, które zmieniły status na potwierdzoną jednostkę redukcji zapotrzebowania.

W dniu 25 sierpnia 2022 r. PSE przeprowadziły za pośrednictwem Portalu Uczestnika Rynku Mocy trzy aukcje wstępne. W aukcjach wstępnych mogą wziąć udział jednostki fizyczne zagraniczne zlokalizowane w krajach, których system elektroenergetyczny jest bezpośrednio połączony z KSE. Ustawa dopuszcza udział jednostek zlokalizowanych w trzech obszarach: w strefie profilu synchronicznego (część systemu przesyłowego Republiki Federalnej Niemiec, system przesyłowy Republiki Czeskiej i system przesyłowy Republiki Słowackiej), w Republice Litewskiej oraz w Królestwie Szwecji. Aukcje wstępne przeprowadzane są oddzielnie dla każdej ze stref, a maksymalny wolumen obowiązków mocowych dla danej strefy jest określany rozporządzeniem ministra właściwego ds. energii wydawanym na podstawie art. 34 ustawy. W aukcji wstępnej najpierw przyjmowane są oferty o najniższej cenie, potem kolejne, aż do momentu osiągnięcia maksymalnego wolumenu dla danej strefy. Następnie oferty wybrane w toku aukcji wstępnej są zastępowane jednostkami rynku mocy w certyfikacji do aukcji.

Aukcje wstępne przeprowadzone w 2022 r. dotyczyły dopuszczenia jednostek fizycznych zagranicznych zlokalizowanych na terytorium Republiki Litewskiej, Królestwa Szwecji oraz profilu synchronicznego do udziału w aukcji głównej na rok dostaw 2027. Aukcje wstępne zakończyły się przyjęciem 8 ofert.

Kolejnym procesem rynku mocy przeprowadzonym w 2022 r. była certyfikacja do aukcji głównej na rok dostaw 2027. Udział w certyfikacji do aukcji nie jest obowiązkowy, ale jest niezbędny do utworzenia jednostek rynku mocy i dopuszczenia ich do udziału w aukcji lub w rynku wtórnym na dany okres dostaw. W wyniku pomyślnej weryfikacji wniosków, PSE wydały certyfikaty uprawniające jednostki rynku mocy do uczestnictwa w aukcji głównej oraz rynku wtórnym. W ramach certyfikacji do aukcji głównej na rok dostaw 2027 dostawcy mocy złożyli 221 wniosków o certyfikację, z których 144 dotyczyły jednostek rynku mocy wytwórczych (w tym 7 jednostek zagranicznych), a 77 dotyczyło jednostek rynku mocy redukcji zapotrzebowania. Po przeprowadzeniu certyfikacji PSE przekazały do ministra właściwego ds. energii oraz Prezesa URE szczegółowy raport podsumowujący certyfikację do aukcji. W wyniku weryfikacji wniosków PSE wydały 185 certyfikatów dopuszczających do udziału w aukcji mocy lub rynku wtórnym. Tab. 4. zawiera szczegółowe informacje w zakresie liczby wydanych certyfikatów. 

W 2022 r. została przeprowadzona również aukcja główna na rok dostaw 2027. Była to siódma aukcja główna na polskim rynku mocy. W jej wyniku zawarto łącznie 95 umów mocowych, w tym 17 na okres dłuższy niż rok. Podobnie, jak w przypadku aukcji głównej na rok dostaw 2026, do aukcji głównej na rok dostaw 2027 dopuszczone zostały wyłącznie jednostki rynku mocy spełniające limit emisji dwutlenku węgla na poziomie 550 g/kWh. W Tab. 5. przedstawione zostało podsumowanie przeprowadzonej aukcji głównej.

Zasady przeprowadzania aukcji głównych są analogiczne do zasad stosowanych w aukcjach dodatkowych. W odróżnieniu jednak od aukcji dodatkowych, w aukcjach głównych jednostki rynku mocy mogą – w zależności od typu jednostki rynku mocy i zaoferowanego przez nią okresu trwania obowiązku mocowego – zawierać wieloletnie umowy mocowe. Istniejące jednostki rynku mocy wytwórcze mogą oferować obowiązek mocowy wyłącznie na jeden okres dostaw. Modernizowane jednostki rynku mocy wytwórcze oraz jednostki rynku mocy redukcji zapotrzebowania, które zadeklarują przeprowadzenie inwestycji oraz spełnienie jednostkowych poziomów nakładów inwestycyjnych określonych w rozporządzeniu, mogą oferować obowiązek na nie więcej niż 5 okresów dostaw. Z kolei nowe jednostki rynku mocy wytwórcze, deklarujące spełnienie jednostkowych poziomów nakładów inwestycyjnych z rozporządzenia, mogą oferować obowiązek na nie więcej niż 15 okresów dostaw. Dodatkowo, istnieje możliwość przedłużenia okresu obowiązywania umowy mocowej o dodatkowe 2 lata dla niskoemisyjnych jednostek rynku mocy wytwórczych (tzw. green bonus). W Tab. 6. przedstawiony został podział umów mocowych ze względu na okres trwania obowiązków mocowych.

W 2022 r. kontynuowaliśmy prace w ramach procesu monitorowania realizacji umów mocowych. Zgodnie z nowelizacją ustawy, dostawca mocy, który w wyniku aukcji głównej zawarł umowę mocową dotyczącą nowej lub modernizowanej jednostki rynku mocy, jest zobowiązany nie później niż w terminie 24 miesięcy od dnia ogłoszenia ostatecznych wyników aukcji głównej wykazać, że jednostka rynku mocy, którą dysponuje, osiągnęła tzw. finansowy kamień milowy (dalej: „FKM”). Osiągnięcie FKM następuje poprzez wykazanie, że poniesiono nakłady inwestycyjne w wysokości co najmniej 10 proc. wymaganych nakładów na realizację inwestycji oraz zawarto umowy inwestycyjne o łącznej wartości równej co najmniej 20 proc. wymaganych nakładów inwestycyjnych (art. 52 ust. 1 pkt 1 oraz 2 ustawy). W 2022 r. PSE zweryfikowały pozytywnie oświadczenia ws. FKM dla 2 jednostek rynku mocy, w odniesieniu do których zawarto umowy mocowe w toku aukcji głównej na rok dostaw 2025 oraz 1 jednostki rynku mocy z umową mocową zawartą w toku aukcji głównej na rok dostaw 2026.

Zgodnie z ustawą, dostawca mocy, który w wyniku aukcji głównej zawarł umowę mocową na więcej niż 1 rok dostaw, jest zobowiązany wykazać – w terminie nie późniejszym niż przed rozpoczęciem pierwszego okresu dostaw, a w przypadku nowej jednostki rynku mocy wytwórczej nie później niż przed zakończeniem trzeciego roku dostaw albo przed zakończeniem trwania umowy mocowej, jeżeli została zawarta na mniej niż 3 lata dostaw – że jednostka rynku mocy, którą dysponuje, osiągnęła operacyjny kamień milowy (dalej: „OKM”). Osiągnięcie OKM następuje poprzez przedstawienie dokumentów potwierdzających: zrealizowanie zakresu rzeczowego inwestycji, poniesienie wymaganych nakładów inwestycyjnych i wykazanie możliwości dostarczenia mocy przez tę jednostkę w wielkości nie mniejszej niż 95 proc. obowiązku mocowego wynikającego z umowy mocowej zawartej w toku aukcji głównej przy pracy ciągłej jednostki przez co najmniej godzinę (art. 52 ust. 2 pkt 1 oraz 2 ustawy). Musi również zostać przedstawiona niezależna ekspertyza zawierająca informacje wymienione w art. 52 ust. 2 pkt 3 ustawy oraz dołączona informacja o wielkości udzielonej pomocy publicznej, a w przypadku nowych jednostek rynku mocy – dodatkowo wykaz punktów pomiarowych. W 2022 r. PSE zweryfikowały pozytywnie oświadczenia dotyczące OKM dla 4 jednostek rynku mocy, w odniesieniu do których zawarto umowy mocowe w toku aukcji głównej na rok dostaw 2024, dla 1 jednostki rynku mocy z umową mocową zawartą w toku aukcji głównej na rok dostaw 2025 oraz 1 jednostki rynku mocy z umową mocową zawartą w toku aukcji głównej na rok dostaw 2026.

W ramach procesu monitorowania realizacji umów mocowych zweryfikowano raporty inwestycyjne składane w terminie 10 dni roboczych po zakończeniu 6 pełnych miesięcy począwszy od trzeciego roku kalendarzowego po przeprowadzeniu aukcji głównej. Pozwalają one kontrolować, czy osiągnięcie OKM w terminie nie jest zagrożone. W styczniu 2022 r. pozytywnie zweryfikowano 34 raporty inwestycyjne, natomiast w lipcu 2022 r. – 33 raporty.

Rok 2022 był drugim rokiem dostaw dla mocy zakontraktowanych w wyniku aukcji mocy. PSE kontynuowały obsługę kolejnych procesów rynku mocy, tj. wykazywanie zdolności do wykonania obowiązku mocowego, testowe okresy przywołania na rynku mocy oraz płatności z tytułu wykonania obowiązków mocowych. W 2022 r. odnotowano po raz pierwszy sytuację, w której wielkość nadwyżki mocy dostępnej dla operatora w procesach planowana dobowego pracy systemu wymagała interwencji w postaci ogłoszenia okresu przywołania na rynku mocy. Na podstawie wyników planowania dobowego pracy KSE na dzień 23 września 2022 r. stwierdzono, że w godzinach 19.15-20.30 dostępna rezerwa mocy jest na poziomie między 3,8-8,2% zapotrzebowania w stosunku do wymaganych 9% zapotrzebowania. W związku z tym PSE ogłosiły dwa okresy przywołania na rynku mocy: dla godzin 19.00-20.00 oraz 20.00-21.00. Dzięki temu najniższy poziom rezerwy w godzinach 19.00-21.00 osiągnął poziom 9,4%. Wielkość skorygowanego obowiązku mocowego (dalej: SOM) dla wszystkich jednostek rynku mocy objętych obowiązkiem mocowym wyniosła kolejno: dla godziny 19.00-20.00 – 19 796,612 MW, a dla godziny 20.00-21.00 – 19 796,612 MW. Wykonanie skorygowanego obowiązku mocowego (dalej: WSOM) wyniosło: dla godziny 19.00-20.00 – 22 568,798 MW, a dla godziny 20.00-21.00 – 22 842,76 MW. W tab. 7. przedstawione zostało spełnienie obowiązku mocowego przez jednostki rynku mocy dla godzin 19.00-20.00 i 20.00-21.00.

Z powodu negatywnych wyników demonstracji dostawcy mocy zwrócili wynagrodzenia w łącznej kwocie 3 807 718,15 zł netto.

Drugim obok demonstracji procesem związanym z wykonaniem obowiązku mocowego jest – zgodnie z art. 67 ust. 5 ustawy – testowy okres przywołania na rynku mocy. PSE mogą ogłosić testowy okres przywołania na rynku mocy w odniesieniu do jednej jednostki rynku mocy objętej obowiązkiem mocowym nie częściej niż raz na kwartał (z wyjątkiem jednostek, które uzyskały negatywny wynik testowego okresu przywołania na rynku mocy). Na poniższym wykresie przedstawiono liczbę ogłoszonych testowych okresów przywołania na rynku mocy w podziale na poszczególne kwartały 2022 roku.

Z łącznie ogłoszonych 162 testowych okresów przywołania na rynku mocy, 154 przypadki zakończyły się wynikiem pozytywnym, a 8 - negatywnym. Wobec powyższego, zgodnie z art. 68 ust. 8 w przypadku negatywnego wyniku testowego okresu przywołania na rynku mocy PSE naliczyły dla dostawców mocy kary za niewykonanie obowiązku mocowego na łączną kwotę netto 373 306,51‬ zł. W przypadku pozytywnego wyniku testowego okresu przywołania na rynku mocy PSE, na wniosek dostawcy mocy, zwróciły uzasadnione koszty związane z jego wykonaniem. W Tab. 9. przedstawione zostały kwoty zwrócone przez PSE dostawcom mocy po zatwierdzeniu wniosków o zwrot uzasadnionych kosztów w poszczególnych kwartałach 2022 roku.

Rok 2022 był drugim rokiem rozliczeń na rynku mocy obejmujących wypłatę wynagrodzeń za wykonanie obowiązku mocowego oraz naliczanie kar z tytułu niewykonania obowiązku mocowego i niespełnienia OKM. W Tab. 10. prezentujemy wynagrodzenia dostawców mocy w 2022 r. w ujęciu miesięcznym.

W roku 2022 PSE nie naliczyły kar za opóźnienia w spełnieniu OKM.

Na początku roku 2023 PSE rozpoczęły kolejną certyfikację ogólną, która została przeprowadzona w okresie od 2 stycznia do 10 marca 2023 roku. Podczas trwania certyfikacji wnioskodawcy złożyli 1735 wniosków o wpis do rejestru. Pomyślnie zweryfikowanych i wpisanych do rejestru zostało 1679 jednostek, w tym 1360 jednostek fizycznych wytwórczych i 319 jednostek redukcji zapotrzebowania. Zestawienie liczby i mocy osiągalnych netto jednostek wpisanych do rejestru zawiera Tab. 11.

W terminie 14 dni od zakończenia certyfikacji ogólnej PSE przekazały do ministra właściwego ds. energii oraz Prezesa URE szczegółowy raport podsumowujący certyfikację ogólną w 2023 roku. Dodatkowo, w terminie 28 dni od zakończenia certyfikacji ogólnej PSE przygotowały propozycję parametrów aukcji głównych dla roku dostaw 2028 oraz parametrów aukcji dodatkowych na poszczególne kwartały roku dostaw 2025. Propozycja parametrów została przekazana do Prezesa URE i ministra właściwego ds. energii.

Równocześnie, w okresie od 22 listopada 2022 r. do 17 lutego 2023 r. PSE przeprowadziły certyfikację do aukcji dodatkowych na poszczególne kwartały roku dostaw 2024. Podobnie jak w certyfikacji do aukcji głównej, udział w certyfikacji nie był obowiązkowy, lecz niezbędny w celu utworzenia jednostek rynku mocy i dopuszczenia ich do udziału w aukcjach dodatkowych na poszczególne kwartały roku dostaw 2024 lub w rynku wtórnym na dany rok dostaw. W wyniku pomyślnej weryfikacji wniosków, PSE wydały certyfikaty uprawniające jednostki rynku mocy do uczestnictwa w ww. procesach. Po przeprowadzeniu certyfikacji PSE przekazały do ministra właściwego ds. energii oraz Prezesa URE szczegółowy raport podsumowujący tę certyfikację do aukcji dodatkowych.

Aukcje dodatkowe zostały przeprowadzone po raz czwarty przez PSE 16 marca 2023 roku. Cztery aukcje dodatkowe na poszczególne kwartały roku dostaw 2024 odbyły się równocześnie. W wyniku procesu zawarte zostały łącznie 254 umowy mocowe. W 12 przedstawiono podsumowanie przeprowadzonych aukcji dodatkowych.

Dochowując terminu wynikającego z ustawy, wynoszącego 3 dni robocze od zakończenia aukcji mocy, PSE zamieściły w rejestrze oraz podały do publicznej wiadomości wstępne wyniki aukcji. Następnie szczegółowy raport podsumowujący przebieg aukcji został przekazany do ministra właściwego ds. energii oraz Prezesa URE. Ostateczne wyniki aukcji dodatkowych na kwartały dostaw 2024 zostały ogłoszone przez Prezesa URE w Biuletynie Informacji Publicznej 7 kwietnia 2023 roku.

Po ogłoszeniu wstępnych wyników aukcji dodatkowych na poszczególne kwartały roku dostaw 2024 PSE uruchomiły możliwość zgłaszania w rejestrze transakcji obrotu wtórnego dotyczących roku dostaw 2024 (realizacja przepisów art. 48 ust. 1 pkt 1 ustawy).

Na poniższym wykresie przedstawione zostały obowiązki mocowe wynikające z umów zawartych w toku aukcji mocy (główne i dodatkowe) przeprowadzonych w latach 2018-2022.

PSE, zobligowane ustawą, przeprowadziły certyfikację ogólną, aukcję dodatkową, aukcję wstępną, zastąpienie jednostek redukcji zapotrzebowania planowanych, certyfikację do aukcji głównej, aukcję główną na okres dostaw 2026 oraz certyfikację do aukcji dodatkowych na poszczególne kwartały roku dostaw 2023. Certyfikacje oraz aukcje organizowane są corocznie w terminach określonych ustawą. W roku 2023 została przeprowadzona następna certyfikacja ogólna i aukcje dodatkowe na poszczególne kwartały roku dostaw 2024. Przeprowadzana jest również weryfikacja wykonania obowiązków mocowych i prowadzone są rozliczenia z realizacji umów mocowych.